Monday, January 18, 2016

Paribasa Banjar - "TAKURUNG BALAK ANAM"


Paribasa Banjar:

“TAKURUNG BALAK ANAM...”

Bujur kada sabarataan, lakian di banua Banjar, Kalimantan Selatan, katuju main dum. Nang suah badum musti suah marasani ngalu kapala parahatan “balak anam” wan “balak salawi” takurung. Bigi “balak anam” salusin. Amun kada kawa turun, labaram, nang baisi “balak anam” wan “balak salawi” pacang kalah baguplah.

“Takurung balak anam”, paribasa Banjar gasan urang di kampung, kulawarga, atawa di pawadahan, nang kada sampuraka; culas, ikar, kada rasuk lawan urang. Urang kada katuju lawan inya, tagal ngalih mambuangnya -- kaya urang badum “takurung balak anam”.

Takisah, Utuh Tipang. Parahatan hujan, di warung bininya Aluh Kaciput urang rami bataduh. Asalnya, muha Aluh Kaciput bilut, kaya dikuracak bidawang ampat puluh, kada karuan tampuh. Imbah ditakuni Utuh Tipang, hanyar inya manyahut:

“Utuh Kalimbuai tu, nah, mamadahakan ulun nang kada-kada! Tadi bini Utuh Supir ka mari, manyanyarik! Ujar Utuh Kalimbuai, ulun manyambati bini Utuh Supir kidu: baisi HP harat, tagal pulsa bahutang! Ulun kada suah manyambat damintu, ba-HP haja kada!”

“Cah,” ujar Utuh Kabuau di buncu warung. “Utuh Kalimbuai dasar damintu: anjur atar, adu asah. Mawarik tunggal: ditinggal maningkalung, dibawa malinggang ka jukung.”

“Samalam bini Utuh Supir barungkup lawan bini Utuh Haliling di pasar!” ujar Utuh Puyau. “Utuh Kalimbuai jua nang adu asah! Ujarnya, bini Utuh Haliling manyambat kangkalung wan giwang bini Utuh Supir amas palitan! Bini Utuh Supir kada tarima, dirungkupnya bini Utuh Haliling! Urang pasar abut mahalat!”

“Dimapa supaya inya kada baparigal damintu?” ujar Aluh Kaciput. “Kasian urang! Kaduakan lawan Pambakal Utuh Jagau, Utuh Puyau ai. Supaya dikiau, dipadahi!”

“Iya am,” ujar Utuh Tipang. “Kita kaya takurung balak anam...” 

Sunday, January 17, 2016

Paribasa Banjar - “TAHADAPI NASI TAMBAH”

Paribasa Banjar:

“TAHADAPI NASI TAMBAH...”

Di aruh, karasmin atawa basalamatan, urang nang saruan rajin disurungi nasi tambah. Paribasa Banjar, “tahadapi nasi tambah”, artinya lain nasi gasan batambah. Maksudnya sama kaya paribasa “imbah satabul, satabul pulang”: wayah ada masalah, timbul masalah lain.

Takisah, Utuh Tipang wan Aluh Kaciput. Imbah Isya, inya laki-bini tulakan, baimbai nang lain, ka rumah Pambakal Utuh Jagau. Pambakal Utuh Jagau manyambang di muhara lawang, manyuruh warganya naikan, dudukan di palidangan. Aluh Kaciput mandusur ka padang binian.

“Sabalum Magrip, aku sudah manalipun inya,” ujar Pambakal Utuh Jagau. “Matan siang tadi inya ka pasar. Kita musti bamujakarah, supaya inya jangan lagi adu asah.”

Parahatan Pambakal Utuh Jagau bapapadah, banyu satrup wan pupuluran disurung. Sambil basurungan, urang unggut-unggut mandangarakan.

“Ulun wan Utuh Kabuau siap jadi saksi. Sakira inya kada adu asah wan anjur atar lagi,” ujar Utuh Puyau.

Tunggal ikungan, warga baadu-adu, kada katuju lawan parigal Utuh Kalimbuai. Rahatan bakisah, ada nang datang. Pambakal Utuh Jagau sikap mahadapi, manyuruh naik.

“Bapak Pambakal di kampung ini? Utuh Kalimbuai warga Bapak?”

“Betul, tidak salah,” ujar Pambakal Utuh Jagau.

“Bapak ikut kami, untuk memberi kesaksian. Utuh Kalimbuai ditahan. Dia melakukan pencurian. Kami dari kepolisian.”

“Nah, hikamam,” ujar Pambakal Utuh Jagau lawan urang kampung nang cangang. “Tahadapi nasi tambah...”

Saturday, January 16, 2016

Paribasa Banjar - “WANI MANIMBAI, WANI MANAJUNI"

Paribasa Banjar:

“WANI MANIMBAI, WANI MANAJUNI...”

Wayah dipawayah, urang bahari bapapadah gasan anak cucu. Papadah wan pitua bahanu “basa barinda”, gasan sangu hidup anak cucunya. Sakira anak cucu salamat dunia ahirat, akur, rukun, rakat mupakat.

“Wani manimbai, wani manajuni”, paribasa Banjar nang sama maksudnya lawan paribasa “sakali manimbai lunta, amun takait haram kada manajuni”. Artinya, urang musti tanggung jawap. Sama artinya lawan paribasa Indonesia: “berani berbuat, berani bertanggung jawab”.

Takisah, Utuh Tipang. Di hujung tahun, hari kada manantu. Bahanu muru, bahanu hujan. Parahatan muru, anaknya nang satangah lusin kada turun ka tanah, mainan di rumah.

“Kamari, Nak,” ujar Utuh Tipang lawan Utuh Halui, anak pangganalnya. “Kiau ading, pintar. Bakumpul lawan Abah. Abah handak bapapadah.”

Utuh Halui maambili adingnya nang mangawani Umanya, Aluh Kaciput, di warung. Imbah maatar anak nang pahaluinya ka dalam rumah, Aluh Kaciput turun pulang ka warung.

“Malam ini malam tahun baru. Tahun Masehi baganti. Isuk tahun hanyar,” ujar Utuh Tipang lawan anaknya nang duduk di higa-mahiga. “Abah-Uma sasain tuha. Bujur kada sugih, Abah-Uma sudah sanggup manggaduh wan mangganalakan anak. Alhamdulillah...”

“Napa, Bah?” ujar Aluh Halui.

“Abah kada maninggali kasugihan,” ujar Utuh Tipang sambil mamusut kapala Aluh Halui. “Sahibar papadah. Mudahan anak Abah bauntung, batuah, baiman. Abah handak, anak Abah jangan tatinggal ibadah. Lawan dingsanak akur-akur. Jangan bacakut papadaan. Jangan pamburisit. Anak Abah musti bujur-harus. Jangan undur mara. Amun sudah dihakuni, gawi. Sakali manimbai lunta, amun takait haram kada manajuni. Wani manimbai, wani manajuni...”

Paribasa Banjar - "IMBAH SATABUL, SATABUL PULANG"

Paribasa Banjar:

“IMBAH SATABUL, SATABUL PULANG...”

“Satabul” sasamaannya “satu”, “sabuah”, “sabakas”, atawa “sabuting”. “Imbah satabul, satabul pulang”, paribasa Banjar gasan pungkala, masalah, bala atawa musibah nang kada bakasudahan. Imbah sabakas, sabakas pulang. Imbah sabuting, sabuting pulang.

Takisah, Utuh Tipang. Sabalum paraian sakulah, anaknya pina rajin. Utuh Halui rajin mancibuk banyu gasan Umanya bababasuh di warung, Aluh Halui rajin mandangani Umanya batatapas. Sakalinya, ada untingan.

Di kalambu, sabalum guring, Aluh Kaciput bapadah lawan Utuh Tipang: “Bah, paraian sakulah kaina kakanakan minta bawai ka anu... napa tih ngarannya... waterboom...!”

Nang ngaran gasan anak, nasi di muntung gin, diluak. Maraha. Sakali samustawa. Utuh Tipang parai bahuma, Aluh Kaciput parai bawarung. Di mutur pikap Utuh Supir, Utuh Tipang wan Aluh Kaciput tulak saparanakan, mambawa anak nang satangah lusin.

Imbah manukar karcis masuk, tumatan jauh Utuh Tipang maniring anaknya nang kahimungan, mandian, mainan banyu wan badungsuran. Aluh Kaciput abut mahagai anak nang bukah-bukah, baajakan, basasahan, tatawaan. Hanyar Utuh Tipang maitihi urang nang lalu lalang, anak-bininya baparak. Anak nang pahaluinya jingkar manangis. Kapalanya bincul tahangkup biding dungsuran.

“Astagfirullah...! Sayang, sayang... Kuuur sumangat...!” ujar Utuh Tipang sambil mangilik, mambisai anaknya. “Ayuha, ari parak sanja, Nak ai. Sadang bulikan.” Imbah anak-bininya basilih baju, inya saparanakan bajurut ka luar, ka mutur Utuh Supir nang mahadangi.

Aluh Kaciput naik badahulu ka pikap, manaikakan anaknya tunggal ikungan. Babaya naik, lintuhut Aluh Halui tahantup biding mutur. Aluh Halui basisigan. Lintuhutnya lingsak.

“Nah, hikamam,” ujar Utuh Tipang. “Imbah satabul, satabul pulang...”

Sunday, August 16, 2015

Tari Banjar - Baksa Kambang

Merupakan jenis tari klasik Banjar sebagai tari penyambutan tamu agung yang datang ke Kalimantan Selatan, penarinya adalah wanita. Tari ini merupakan tari tunggal dan dapat dimainkan oleh beberapa penari wanita.Tarian ini bercerita tentang seorang gadis remaja yang sedang merangkai bunga. Sering dimainkan di lingkungan istana. Dalam perkembangannya tari ini beralih fungsi sebagai tari penyambutan tamu.ya

Tari Baksa Kembang termasuk jenis tari klasik, yang hidup dan berkembang di keraton Banjar, yang ditarikan oleh putri-putri keraton. Lambat laun tarian ini menyebar ke rakyat Banjar dengan penarinya galuh-galuh Banjar. Tarian ini dipertunjukkan untuk menghibur keluarga keraton dan menyambut tamu agung seperti raja atau pangeran . Setelah tarian ini memasyarakat di Tanah Banjar, berfungsi untuk menyambut tamu pejabat-pejabat negara dalam perayaan hari-hari besar daerah atau nasional. Disamping itu pula tarian Baksa Kembang dipertunjukkan pada perayaan pengantin Banjar atau hajatan misalnya tuan rumah mengadakan selamatan. 

Tarian ini memakai hand propertis sepasang kembang Bogam yaitu rangkaian kembang mawar, melati, kantil dan kenanga. Kembang bogan ini akan dihadiahkan kepada tamu pejabat dan isteri, setelah taraian ini selesai ditarikan. Sebagai gambaran ringkas, tarian ini menggambarkan putri-putri remaja yang cantik sedang bermain-main di taman bunga. Mereka memetik beberapa bunga kemudian dirangkai menjadi kembang bogam kemudian kembang bogam ini mereka bawa bergembira ria sambil menari dengan gemulai. Tari Baksa Kembang memakai Mahkota bernama Gajah Gemuling yang ditatah oleh kembang goyang, sepasang kembang bogam ukuran kecil yang diletakkan pada mahkota dan seuntai anyaman dari daun kelapa muda bernama halilipan. 

Tari Baksa Kembang biasanya ditarikan oleh sejumlah hitungan ganjil misalnya satu orang, tiga orang, lima orang dan seterusnya. Dan tarian ini diiringi seperangkat tetabuhan atau gamelan dengan irama lagu yang sudah baku yaitu lagu Ayakan dan Janklong atau Kambang Muni. Tarian Baksa Kembang ini di dalam masyarakat Banjar ada beberapa versi , ini terjadi setiap keturunan mempunya gaya tersendiri namun masih satu ciri khas sebagai tarian Baksa Kembang, seperti Lagureh, Tapung Tali, Kijik, Jumanang. Pada tahun 1990-an, Taman Budaya Kalimantan Selatan berinisiaf mengumpul pelatih-pelatih tari Baksa Kembang dari segala versi untuk menjadikan satu Tari Baksa Kembang yang baku. Setelah ada kesepakatan, maka diadakanlah workshoup Tari Baksa Kembanag dengan pesertanya perwakilan dari daerah Kabupaten dan Kota se Kalimantan Selatan. 

Walau pun masih ada yang menarikan Tari Baksa Kembang versi yang ada namun hanya berkisar pada keluarga atau lokal, tetapi dalam lomba, festival atau misi kesenian keluar dari Kalimantan Selatan harus menarikan tarian yang sudah dibakukan.

Tuesday, August 11, 2015

Musik Kuriding - Kalimantan Selatan

Kuriding adalah sebuah alat musik khas Kalimantan Selatan. Kuriding dimainkan oleh seniman dari etnis Bakumpai maupun Banjar. Kuriding dibuat dari enau atau kayu mirip ulin yang hanya ada di daerah Muara Teweh, Barito Utara.

Cara memainkan Kuriding adalah tangan kiri memegang tali pendek melingkar yang menahan bilah kayu itu agar menempelkan di mulut. Tangan kanan menarik-narik tali panjang yang diikat pada ujung bilah sebelahnya. Terdengar seperti suara angin menderu-deru, diiringi bunyi menghentak-hentak berirama teratur.

Deru angin itu muncul dari tiupan mulut pemain Kuriding, sedangkan bunyi menghentak-hentak dari tarikan tangan kanan.

Alat musik Kuriding diketahui melalui lagu Ampat Lima yang salah satu liriknya adalah "ampat si ampat lima ka ai, Kuriding patah,.." tapi jarang ada yang melihat bentuk alat itu apalagi orang memainkannya.

Kuriding Terancam Punah

Saat ini orang bisa bermain kuriding sudah langka. Apalagi tingkat kesulitan menguasai alat cukup tinggi. Selain itu, konon Kuriding juga sulit dibuat dan memainkannya harus hati-hati karena bila sampai patah akan membahayakan pemainnya. Itu sebabnya ada sebuah ungkapan Banjar yang berbunyi "Kurinding Patah".

Penyelamatan kuriding perlu dan harus segera dilakukan. Karena banyak sudah contoh alat musik sejenis di derah lain yang sekarat dan hampir punah, namun ada pula yang begitu pesat kemajuannya. Kita patut belajar banyak dan terus menggali informasi bagaimana di daerah lain yang mana alat musik sejenis kuriding bisa jauh lebih dikenal.  

Saturday, August 8, 2015

Tentang Sasirangan - Kalimantan Selatan

Sasirangan adalah kain adat suku Banjar di Kalimantan Selatan, kain yang didapat dari proses pewarnaan rintang dengan menggunakan bahan perintang seperti tali, benang atau sejenisnya menurut corak-corak tertentu.

Desain/corak didapat dari teknik-teknik jahitan dan ikatan yang ditentukan oleh beberapa faktor, selain dari komposisi warna dan efek yang timbul antara lain : jenis benang/jenis bahan pengikat. Upaya untuk melindungi budaya Banjar ini, telah diakui oleh pemerintah melalui Dirjen HAKI Departemen Hukum dan HAM RI beberapa motif sasirangan sebagai berikut :
  1. Iris Pudak
  2. Kambang Raja
  3. Bayam Raja
  4. Kulit Kurikit
  5. Ombak sinapur karang
  6. Bintang Bahambur
  7. Sari gading
  8. kulit kayu
  9. Naga Balimbur
  10. Jajumputan
  11. Turun Dayang
  12. Kambang Tampuk Manggis
  13. Daun Jaruju
  14. Kangkung Kaombakan
  15. Sisik Tanggiling
  16. Kambang Tanjung
Seiiring dengan perkembangan zaman yang semakin modern, kain sasirangan kini tidak hanya menjadi pakaian adat tapi juga menjadi sandang khas Kalimantan Selatan yang digunakan dalam kehidupan sehari-hari. Kain sasirangan kerap dijadikan bahan bagi busana pria maupun wanita yang dapat dipakai sehari-hari, baik resmi atau non resmi. Selain itu, sasirangan juga tampak pada produk lain, yaitu kebaya, selendang, gorden, taplak meja, sapu tangan, sprei, dan lainnya. 

I LOVE KALIMANTAN SELATAN